I – Mở bài
*Giới thiệu chung
– Thuộc thế hệ nhà văn trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Tác giả tham gia thanh niên xung phong và bắt đầu sáng tác vào đầu những năm 70.
– Lê Minh Khuê thành công ở thể loại truyện ngắn:
+ Trong chiến tranh, hầu hết sáng tác tập trung viết về cuộc sống, chiến đấu của tuổi trẻ ở tuyến đường Trường Sơn.
+ Sau 1975, sáng tác của Lê Minh Khuê bám sát những chuyển biến của đời sống xã hội và con người trên tinh thần đổi mới.
– Sáng tác của Lê Minh Khuê cuốn hút người đọc nhờ lối viết giản dị, tự nhiên, lối kể chuyện sinh động, khả năng phân tích tâm lí nhân vật chân thực, tinh tế.
– Tác phẩm được viết năm 1971, giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra ác liệt.
– Tóm tắt ngắn gọn tác phẩm.
II – Thân bài
*Phân tích, cảm nhận về vẻ đẹp nhân vật Phương Định
a. Vẻ đẹp dũng cảm, kiên cường:
– Phương Định cùng đồng đội đảm nhận một công việc đầy gian khổ, hiểm nguy trên cung đường Trường Sơn, giữa những năm kháng chiến chống Mĩ ác liệt:
+ Cô thuộc tổ trinh sát mặt đường, hàng ngày phải đo khối lượng đất đá lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần phải phá bom.
+ Vì thế, mỗi khi máy bay ném bom phải lao lên mặt đường, đánh dấu đoạn đường bị bom phá hỏng và những quả bom chưa nổ.
+ Không chỉ vậy, cô và tổ trinh sát còn đảm đương việc phá bom nổ chậm. Đây là nhiệm vụ đòi hỏi sự bình tĩnh, dũng cảm, quên mình của chiến sĩ vì thần chết luôn lẩn trong ruột những quả bom.
=> Là công việc mà có làm bao nhiêu lần vẫn không thể quen, vẫn luôn căng thẳng đến mức “thần kinh căng như chão… tim đập bất chấp cả nhịp điệu”.
=> Vậy mà, cô vẫn bám trụ 3 năm liền trên tuyến đường Trường Sơn, chứng tỏ vẻ đẹp quả cảm, ý chí kiên cường, lòng yêu nước của Phương Định.
– Diễn biến tâm trạng Phương Định trong một lần phá bom nổ chậm:
+ Nền của tâm trạng là không khí căng thẳng: bầu trời, mặt đất vắng lặng phát sợ.
+ Phương Định đã chiến thắng nỗi sợ hãi của mình: Đi thẳng người đến bên quả bom; tất cả mọi giác quan của cô trở nên nhạy bén, có ngày cô phá bom đến 5 lần. Tinh thần trách nhiệm, sự quên mình trong công việc khiến cái chết trở nên mờ nhạt. Cô chỉ nghĩ đến “liệu mìn có nổ, bom có nổ không?”
=> Cô là biểu tượng cho vẻ đẹp của lòng quả cảm, kiên cường của thế hệ nữ thanh niên xung phong thời chống Mĩ.
b. Vẻ đẹp tâm hồn nhạy cảm, mơ mộng, giàu yêu thương:
– Nét đẹp trẻ trung, hồn nhiên, mơ mộng:
+ Cô luôn chăm chút cho ngoại hình và rất tự hào về đôi mắt “có cái nhìn sao mà xa xăm” và cái cổ kiêu hãnh như đài hoa loa kèn => tự thấy mình là một cô gái khá.
+ Cô thích soi gương, thích làm điệu trước các anh bộ đội.
+ Đặc biệt, Phương Định rất thích hát, thích nhiều loại nhạc khác nhau và còn thường bịa lời ra để hát.
+ Cô vui thích cuống cuồng trước một cơn mưa đá.
+ Cô cũng hay hồi tưởng về quá khứ, về tuổi học sinh, về căn nhà nhỏ bên quảng trường thành phố. Cô nhớ khuôn cửa sổ, nhớ những ngôi sao trên bầu trời Hà Nội, nhớ bà bán kem với lũ trẻ con háo hức vây quanh. Đó là những kí ức làm tươi mát tâm hồn cô trong hoàn cảnh chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh.
=> Vào chiến trường, phải trải qua nhiều gian khổ, thiếu thốn song Phương Định vẫn giữ vẹn nguyên thế giới tâm hồn mình. Đây là một minh chứng cho sức sống mãnh liệt của cô gái trẻ này.
– Tình cảm gắn bó, yêu thương cô dành cho những đồng đội:
+ Cô yêu thương, chiều chuộng Nho như một đứa em út trong nhà. Khi Nho bị thương, cô lo lắng, chăm sóc, cảm thấy đau như chính mình bị thương.
+ Với chị Thao: Phương Định hiểu tính cách và tình cảm của chị, cô coi chị Thao như người chị cả trong gia đình.
+ Khi đồng đội trên cao điểm, Phương Định ở nơi an toàn trực điện đài, mà chẳng thể yên lòng: cô gắt lên với đội trưởng, cô sốt ruột chạy ra ngoài rồi lo lắng.
=> Tất cả đã làm hiện lên một thế giới tâm hồn tinh tế, trong sáng, nhân hậu và vẻ đẹp nhân cách của một người thiếu nữ, sống giữa hiện thực chiến tranh khốc liệt mà vẫn tràn đầy niềm yêu thương, tin tưởng dành cho con người và cuộc sống.
=> Lê Minh Khuê đã khắc họa thành công nhân vật Phương Định, người thiếu nữ Hà Nội với tâm hồn phong phú và lòng dũng cảm, tinh thần quên mình vì nhiệm vụ. Nhà văn đã góp cho văn xuôi chống Mĩ một trong những hình tượng sống động và đáng yêu nhất.
c. Đặc sắc nghệ thuật
– Nghệ thuật miêu tả nhân vật đặc sắc.
– Kể chuyện sinh động.
– Ngôn ngữ trần thuật phù hợp với nhân vật, nhịp kể biến đổi linh hoạt.
– Lựa chọn ngôi kể phù hợp, thể hiện được những nét tinh tế, sâu sắc trong tâm hồn nhân vật.
III – Kết bài
*Đánh giá chung
– Lê Minh Khuê đã làm nổi bật chân dung của Phương Định một cô gái hồn nhiên, trong sáng, tinh thần dũng cảm, lạc quan trong cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ. Phương Định là đại diện tiêu biểu của thế hệ trẻ thời kì kháng chiến chống Mĩ.
– Nhân vật Phương Định được xây dựng thành công với nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật đặc sắc.
Bài văn mẫu Cảm nhận về nhân vật Phương Định
Trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ ác liệt, nghe theo tiếng gọi của Tổ Quốc, hàng triệu thanh thiếu niên Việt Nam đã xung phong lên đường chi viện cho miền Nam ruột thịt, bên cạnh những người chiến sĩ giải phóng quân còn có những cô gái thanh niên xung phong trẻ trung, gan dạ. Họ là những cô gái trẻ, những nữ thanh niên xung phong làm việc trên tuyến đường Trường Sơn – tuyến đường nguy hiểm nhất trong cuộc chiến chống giặc Mỹ. Tác phẩm Những ngôi sao xa xôi của nhà văn Lê Minh Khuê được sáng tác vào những năm tháng này, khi bà cũng đang là một người chiến sĩ xung phong. Câu chuyện về Phương Định – về người nữ chiến sĩ trên tuyến đường ác liệt đó đã cho ta thật nhiều cảm xúc.
Những ngôi sao xa xôi được sáng tác năm 1971- khi cuộc kháng chiến chống Mĩ diễn ra ác liệt nhất. Truyện kể về ba cô gái thanh niên xung phong làm nhiệm vụ phá bom mở đường trên một cao điểm của tuyến đường Trường Sơn. Họ là những trinh sát mặt đường, luôn có mặt trong những phút giây nguy hiểm nhất, ác liệt nhất. Ngòi bút của Lê Minh Khuê đã tái hiện một cách chân thực nhiệm vụ lấp hố bom, đếm bom, phá bom đầy gian khổ của những nữ thanh niên xung phong. Đồng thời bà cũng tái hiện được hình ảnh những người con gái với một tâm hồn đầy trong trèo, mơ mộng, dũng cảm. Tất cả được tập trung thể hiện qua hình ảnh của của Phương Định.
Phương Định là một cô gái xuất thân từ Hà thành. Vào những năm tháng ác liệt nhất của chiến tranh chống Mỹ cứu nước, cô đã nghe theo tiếng gọi của Tổ quốc mà tham gia vào tổ trinh sát thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn đầy nguy hiểm này. Cùng tổ với cô có Nho và chị Thao, họ đều là những cô gái còn trẻ, xinh xắn, đáng yêu, và đầy mơ mộng, thế nhưng, đối lập với xuất thân, với tính cách của các cô lại là một công việc gian khổ đến vô cùng.
Như Phương Định đã từng nói, công việc của cô là “đo khối lượng đất lấp vào hố bom, đếm bom chưa nổ và nếu cần thì phá bom”. Tuyến đường Trường Sơn là nơi tập trung bom đạn đánh phá nhiều nhất của kẻ thù, mỗi phút mỗi giây đều phải đối mặt với nguy hiểm rình rập. Vậy nên, công việc của Phương Định không chỉ gian khổ mà còn nguy hiểm vô cùng. Bom đạn của kẻ thù đã gây nên những vết tích khó tả “đường bị đánh lở loét, màu đỏ trắng lẫn lộn. Hai bên đường không có lá xanh, chỉ có những thân cây bị tước khô cháy”. Đó là hiện thực, đó là cuộc chiến mà Phương Định đang đối mặt, khốc liệt vô cùng và cái chết thì rình rập mọi lúc. Một cô gái Hà thành mềm mỏng, ngây thơ lại ngày ngày đứng giữa ranh giới của sự sống và cái chết bởi công việc của cô là “chạy trên cao điểm cả ngày” hoặc “ làm việc có khi suốt đêm”. Gian khổ, vất vả, nguy hiểm là thế, nhưng Phương Định chưa hề lùi bước. Phương Định, Nho và Thao là những cô gái thanh niên xung phong đại diện cho cả một lớp người sống và cống hiến cho Tổ quốc.
Sống và chiến đấu ở nơi ác liệt nhất trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, những tưởng Phương Định sẽ dần biến đổi trở thành một con người cằn cỗi, khô khan, bởi hàng giờ, cô đều phải đối diện là cái chết. Thế nhưng, trong sâu thẳm tâm hồn cô, là một người con gái Hà Nội vừa rời ghế nhà trường vậy nên dù ở trong hoàn cảnh nào cô vẫn là một người giữ được thái độ lạc quan, tâm hồn trong sáng, ngây thơ và mơ mộng.
Về ngoại hình, Phương Định hiện lên trong Những ngôi sao xa xôi là một cô gái Hà thành xinh xắn và hồn nhiên, vừa có nét ngây thơ, trong sáng một thiếu nữ mới lớn, lại có chút kiêu kì tiểu thư. Cô có “chiếc cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa loa kèn”, “hai bím tóc dày, tương đối mềm”, thêm nữa là đôi mắt “dài dài, màu nâu, hay nheo lại như chói nắng” và một cái nhìn “sao mà xa xăm”. Ở Phương Định, người ta thấy được sự tự ý thức về giá trị bản thân mình, về sự trẻ trung của mình. Cô đã tự đánh giá bản thân mình rằng “là một cô gái khá”. Cô hiểu, tinh tế nhận ra rằng chính vẻ đẹp mang sự xa cách là cách thu hút nhiều chàng trai. Không như những cô gái khác “xúm nhau đối đáp với một anh bộ đội”, cô chỉ “khoang tay trước ngực và nhìn đi chỗ khác, môi mím chặt”. Nhưng cô cũng tự thừa nhận rằng “chẳng qua tôi điệu thế thôi”. Phải, Phương Định điệu, cô không vồn vã, săn sóc bất cứ chàng trai, chiến sĩ nào, bởi với cô “những người đẹp nhất, thông minh, can đảm và cao thượng nhất là những người mặc quân phục, có ngôi sao trên mũ”. Đó là lý tưởng, là hình mẫu riêng của Phương Định, hay của tất cả những cô gái đang chiến đấu giữa chiến trường rực lửa này.
Không chỉ biết tự ý thức về bản thân, Phương Định còn là cô gái hay mơ mộng và rất nhạy cảm. Giữa nơi chiến trường khói lửa, khốc liệt của chiến tranh, thế nhưng, chưa bao giờ cô quên đi những kí ức của thời học trò, về mẹ, về bầu trời Hà Nội đầy sao, hay tiếng rao của bà bán bánh,… Tất cả những kí ức tưởng chừng như xa xôi ấy vẫn in sâu trong trí nhớ của người nữ thanh niên xung phong mang tên Phương Định. Nỗi nhớ xoáy sâu và tâm trí cô “xoáy mạnh vào tâm trí” khiến cô phải thổn thức mỗi khi nhớ về. Phương Định xung phong lên đường chiến đấu không chỉ vì những lí tưởng của tuổi trẻ mà còn là vì tình yêu với Tổ quốc, yêu quê hương, vì sự yên bình của mảnh đất nơi cô và người thân của mình đang sống.
Sống giữa thực tại khốc liệt của chiến tranh nhưng ở Phương Định, người ta chưa từng thấy một sự khô khan, một sự chai sạn nào, bởi tâm hồn cô vẫn luôn là một thiếu nữ yêu đời, lãng mạn và yêu thích ca hát. Cô “thích nhiều bài, những bài hành khúc bộ đội hay hát trên những ngả đường mặt trận”, hay “dân ca quan họ mềm mại, dịu dàng” cô ngân nga mỗi lúc rảnh rỗi và có khi “bịa” cả lời để hát. Phương Định là thế, cô luôn yêu đời, yêu cuộc sống và thể hiện nó qua từng câu hát của mình. Cô cũng như hàng ngàn những nữ thanh niên xung phong khác, trẻ trung, hay mơ mộng, đáng yêu, họ đã sống và chiến đấu trong những năm tháng ác liệt nhất của kháng chiến chống Mỹ cứu nước nhưng chưa từng có một lời oán than số phận.
Sự hồn nhiên của Phương Định còn hiện rõ khi bắt gặp cơn mưa đá bất chợt. Cả chị Thao, cả Nho nữa, họ reo mừng, “vui thích cuống cùng”. Dường như dưới cơn mưa ấy, “niềm vui con trẻ” của họ “nở tung ra, say sưa, tràn đầy”, nhất là Phương Định. Cô nhặt những viên đá, bỏ vào tay đồng đội, rồi lại chạy ra ngoài để xem như một đứa trẻ thích thú với bầu trời. Để rồi khi cơn mưa qua đi “nhanh như khi mưa đến”, cô lại “bỗng thẫn thờ, tiếc không nói nổi”. Tâm hồn thiếu nữ trong cô vẫn còn nguyên sự ngây thơ, trong sáng của một nữ sinh Hà thành vừa rời ghế nhà trường, chưa bao giờ, chưa lúc nào nó bị cái ác liệt của chiến tranh biến đổi.
Ngoài vẻ đẹp về ngoại hình và tính cách, ở Phương Định, người ta còn thấy được phẩm chất anh hùng, lí tưởng cao cả, đại diện cho lớp người trẻ của Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mỹ. Phương Định đã thể hiện rõ lý tưởng cách mạng cao cả của mình khi sẵn sàng lên đường chi viện cho miền Nam, từ bỏ những êm đềm của cuộc sống ngoài phố thị. Cô sống và chiến đấu bằng sự kiên cường, gan dạ, tự tin mà không phải ai cũng có thể làm được. Phẩm chất anh hùng thời đại của cả một thế hệ dường như đã được bộc lộ rõ nét qua hình ảnh của cô.
Phương Định làm ở “tổ trinh sát mặt đường”, làm một công việc nguy hiểm, rà phá bom mìn để thông đường, thế nhưng, cô luôn hãnh diện, tự hào khi được đảm nhận một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất trên tuyến đường trọng yếu Trường Sơn. Cô luôn luôn khao khát được chứng tỏ mình, khao khát làm nên sự tích trong công việc của mình. Có thể thấy, tuy còn trẻ nhưng Phương Định đã có mục tiêu, có lý tưởng, có phẩm chất anh hùng thường trực, luôn sôi sục trong trái tim cô.Và cô đã chứng tỏ được bản lĩnh của mình qua không ít lần làm nhiệm vụ phá bom trên cao điểm.
Sống ở đây ba năm, là ba năm cô gắn liền với cái chết cận kề, nguy hiểm rình rập, thế nhưng, bằng tấm lòng quả cảm của mình, cô luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, trở thành một người lấp đất, phá bom chuyên nghiệp và thuần thục. Mỗi lần thực hiện nhiệm vụ, cô đều rất bình tinh, tự tin bởi cô “quen rồi. Một ngày chúng tôi phá bom đến năm lần”. Đối mặt với “tử thần”, Phương Định chưa từng một lần run sợ. Càng ấn tượng hơn khi cô gái Phương Định ấy bâng quơ nói về “vết thương chưa lành miệng ở đùi”, nhưng cô “không vào viện quân y”, bởi nếu như thế, cô sẽ mất đi cơ hội được cùng kề vai sát cánh chiến đấu cùng đồng đội của mình. Và ngạc nhiên hơn khi cô nói, công việc của mình là một cái “thú”, và chẳng nơi nào có “đất bốc khói, không khí bàng hoàng, máy bay ầm ì xa dần. Thần kinh căng như chão, tim đập bất chấp cả nhịp điệu, chân chạy mà vẫn biết rằng khắp chung quanh có nhiều quả bom chưa nổ” và rồi khi xong việc “chui vào hang”, “ngửa cổ uống nước”, “nằm dài trên nền ẩm, lười biếng nheo mắt nghe ca nhạc”. Chắc hẳn, không ở đâu, không ở đất nước nào lại từng có công việc như thế và những con người mạnh mẽ như thế! Họ coi cái chết “mờ nhạt, không cụ thể”, còn cái chính “liệu mìn có nổ, bom có nổ không?”. Có thể nói, Phương Định dã coi công việc của mình như một thử thách đầy mạo hiểm và cô thì say mê với cái thử thách đầy cam go ấy.
Nhưng đọc Những ngôi sao xa xôi, ta ấn tượng nhất là sự dũng cảm, ý chí mạnh mẽ của Phương Định khi cô miêu tả một lần phá bom của mình. Đó khi khi có một “quả bom nằm lạnh lùng trên một bụi cây khô, một đầu vùi xuống đất”. Lần này, cô không chỉ phải “đo khối lượng đất lấp hố bom” mà còn phải thực hiện nhiệm vụ nguy hiểm hơn là phá bom. Đứng trước nhiệm vụ, Phương Định không khỏi có những cảm giác lo lắng, sợ hãi. Thế nhưng, khi nghĩ tới những đồng đội đang dõi theo từ xa, đang ngóng trông tin tức của cô báo về, thì cô không còn sợ hãi nữa. Phương Định “không đi khom” bởi cô nói “các anh ấy không thích cái kiểu đi khom như thế có thể cứ đàng hoàng mà bước tới”. Đó là vì họ là những người chiến sĩ, họ sống bất khuất, dũng cảm và chưa từng cúi đầu trước kẻ thù! Cô thực hiện các thao tác của mình nhanh và gọn. Khi lưỡi xẻng “chạm vào quả bom” gây lên “tiếng động sắc đến ai người, cứa vào da thịt”, cô đã tự trách mình “sao mình làm chậm quá”. Chỉ hai mươi phút sau, Phương Định đã hoàn thành công việc phá bom của mình và quay vào hầm trú ấn. Lúc đó, trong tâm cô miên man đủ mọi chuyện nhưng quan trọng nhất chính là “mìn có nổ, bom có nổ không” và “làm cách nào để châm mìn lần thứ hai?”. Cô chưa từng nghĩ tới chuyện sống chết của mình. Đó là lòng gan dạ, là phẩm chất anh hùng, là sự rèn luyện trong ba năm ròng của cô gái trẻ nơi chiến trường này! Thật không hề dễ dàng chút nào!
Ngoài phẩm chất anh hùng, Phương Định còn ngời sáng ở tấm lòng và sự quan tâm đồng đội. Cô yêu thương những người chị em cùng “tổ trinh sát mặt đường”, thấu hiểu từng sở thích của mỗi người, tính cách của họ nữa. Chẳng thế mà cô biết chị Thao – đội trưởng, bên ngoài, chị là người cứng rắn “bình tĩnh đến phát bực”, thế nhưng tâm hồn vẫn là một người con gái dịu dàng, thích thêu thùa “áo lót của chị cái nào cũng thêu chỉ màu” và “thấy vắt là chị nhắm mắt lại, mặt tái mắt”. Chị Thao cũng thích hay dù “nhạc sai bét còn giọng thì chua” nhưng “chị có ba quyển sổ dày, chép bài hát”. Phương Định cũng rất tinh tế khi biết chị Thao sợ máu nên khi Nho bị thương, cô đã giành phần chăm sóc Nho.
Còn đối với Nho – người đồng đội nhỏ hơn tuổi của mình, Phương Định coi cô như một cô em gái nhỏ “nhu một que kem trắng”. Thế nhưng, khi Nho bị thương, cô đã chẳng chần chừ, vội vã bới đất, bế Nho lên rồi cẩn thận băng bó, sát trùng, tiêm thuốc cho Nho. Phương Định đã chăm sóc cho Nho từng chút một, tỉ mỉ, thuần thục, nhẹ nhàng. Họ không phải ruột thịt, nhưng tình đồng đội, ý chí và tinh thần chiến đấu đã gắn kết họ lại còn hơn cả tình thân.
Một điểm khác mà người đọc cũng phải chú ý tới khi nhìn nhận về tình cảm đồng đội của Phương Định, đó là sự quan sát tinh tế khi cô nói về người đại đội trưởng của mình. Sống và cùng chiến đấu với nhau, cô am hiểu đến tường tận người đồng đội dù chỉ qua những cuộc điện thoại ngắn ngủi. Cô biết anh là người Lò Đúc, biết anh bị đau khớp, “còn trẻ”, và “hay làm ca dao cho báo tường”. Tất cả họ được gắn bó bởi tình đồng đội, ý chí đoàn kết để vượt mọi khó khăn của cuộc chiến đầy khốc liệt này!
Truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê đã để lại trong lòng chúng ta những ấn tượng sâu sắc. Cách xây dựng nhân vật của bà hết sức chân thực, sinh động những người nữ thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn máu lửa. Ngôn ngữ trong truyện rất trẻ trung, phù hợp với ngôi kể thứ nhất là một cô gái trẻ Hà Nội. Tất cả đã làm nên thành công cho tác phẩm, gợi lại những năm tháng hào hùng của cuộc kháng chiến chống Mỹ, đồng thời giúp người đọc hiểu rõ về tâm hồn trong sáng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ và hi sinh nhưng luôn lạc quan, yêu đời của những cô gái thanh niên xung phong. Đó là hình ảnh tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
